آسیب به رباط صلیبی بسیار غیرقابل پیشبینی است. ممکن است بارها زانو بپیچد ولی منجر به هیچ آسیبدیدگی نشود و در عین حال با کوچکترین حرکت و فشاری کشیدگی و پارگی در زانو اتفاق بیافتد.
میزان آسیبدیدن زانو در فعالیتهای شدید و بهخصوص انجام برخی ورزشها به میزان قابل توجهی افزایش مییابد. طبق اطلاعات جمعآوری شده، بیشترین صدماتی که منجر به آسیبدیدگی و پارگی رباط صلیبی میشود، در ورزش فوتبال اتفاق میافتد. حدود 71% از بازیکنان فوتبال دچار مشکل آسیبدیدگی یا پارگی رباط صلیبی زانو میشوند که برای بازگشت دوباره به ورزش میتوانند جراحی انجام دهند و باید حداقل یکسال به خودشان زمان دهند.
در اکثر ورزشهایی که شامل دویدن، پرش، حرکات ناگهانی و ضربهای میشوند، مانند فوتبال و بسکتبال، امکان پارگی رباط صلیبی را بهدنبال دارند. زمانی که رباط صلیبی در این ورزشها آسیب ببیند با احتمال بالایی میتوان گفت که برای ادامۀ فعالیت ورزشی، نیاز به انجام جراحی است.
عدم درمان بهموقع رباط صلیبی منجر به طولانی شدن فاصلۀ بهبودی کامل و برگشت به عرصۀ ورزش خواهد شد. برای جلوگیری از صدمات کشیدگی و پارگی مجدد رباط صلیبی زانو، درمان بهموقع بسیار مهم است.
رباط صلیبی در مرکز زانو قرار دارد و در واقع به مثابه کمربند ایمنی برای زانو عمل کرده و از حرکات ناخواسته و ناگهانی زانو جلوگیری میکند. پارگی این رباط در ورزشکاران نسبتا شایع است و تأثیر بیشتری بر عملکرد زانو دارد. با پاره شدن این رباط، دامنۀ حرکتی کاهش پیدا کرده و فرد مصدوم درد زیادی را متحمل میشود.
پارگی رباط صلیبی در ورزشهایی که در آنها تغییر جهت ناگهانی رخ میدهد، مانند فوتبال، بسکتبال، هندبال و اسکی بسیار شایع است.
برای درک این موضوع ماشینی را تصور کنید که با سرعت بالایی در حال حرکت است، ناگهان به سرعت تغییر مسیر دهد یا به دستاندازی رسیده و جهش ناگهانی داشته باشد و ماشین از زمین کنده شود. قطعا این حرکات ناگهانی موجب آسیب به ماشین خواهد شد و امکان چپ شدن را به دنبال خواهد داشت. پارگی رباط صلیبی نیز همینگونه اتفاق میافتد.
ورزشکاران زن دو تا شش برابر بیشتر از مردان در معرض پارگی و آسیب رباط صلیبی قرار میگیرند. زیرا بدن زنان بهصورت نرمال عضلات سفت و درهمتنیدهای ندارد. احتمال بازگشت ورزشکاران زن به میادین ورزشی، در مقایسه با پسران، کمتر است. انتخاب نحوۀ درمان بسیار بستگی به سن ورزشکار دارد.
توصیه میشود که ورزشکارانی که دچار آسیب رباط صلیبی شدهاند، جراحی زانو به روشهای مختلف از جمله آرتروسکوپی را در نظر داشته باشند. امروزه نیز روشهای کمتر تهاجمیتر و غیر جراحی نیز برای ترمیم این رباط به کار میرود. از جمله این روشها توانبخشی بدون جراحی است که با جلسات فیزیوتراپی کامل میشود. همچنین استفاده از زانوبندهای مخصوص و اصلاح حرکات ورزشی پس از آسیب نیز توصیه میشود. بسیاری از این روشها نتایج خوبی را به دنبال دارند.
تصمیم برای جراحی رباط صلیبی زانو با جراح ارتوپد است. جراح با ارزیابی علائم، میزان کشیدگی، پارگی و همچنین الزامات ورزشکار برای استفاده از زانوی خود در آینده، تصمیم به عمل جراحی خواهد گرفت. این مسأله به این معنا است که انجام عمل جراحی برای یک ورزشکار موفق فوتبال یا اسکیباز که بهصورت حرفهای به ورزش مشغولاند، اهمیت بالایی دارد.
اگر رباط صلیبی ورزشکار صدمۀ جدیای ندیده باشد، بهتر است که تا سه ماه جلسات منظم و فشردۀ فیزیوتراپی را بگذراند. سپس با توجه به گرفتن یا عدم حصول نتیجۀ مطلوب با صلاحدید پزشک فوق تخصص زانو به انجام عمل جراحی اقدام کند.
عمل جراحی رباط صلیبی
این عمل جراحی شامل جایگزینی رباط آسیبدیده با بافت پیوندی است که از تاندون، عضلات ران یا خود زانو گرفته شده است. نیازی به باز کردن کامل زانو نیست و جراح توسط برشهای کوچکی که با آرتروسکوپ ایجاد میکند، عمل جراحی را انجام میدهد. بعد از انجام عمل جراحی نیز انجام دورۀ توانبخشی و فیزیوتراپی حداقل تا 6 ماه توصیه میشود.
جراحی ایدهآل رباط صلیبی زانو در صورتی است که پس از آنکه آسیب اولیۀ ورزشکار بهبود یافت، باید دامنه حرکت و قدرت پای خود را دوباره بهدست آورد. ممکن است که زانو بلافاصله پس از جراحی همچنان متورم، سفت و ضعیف باشد ولی پس از گذشت مدت زمان حدودا 6 تا 9 ماه پس از عمل، به ورزش برمیگردد.
باید توجه داشت که میزان رضایتمندی پس از عمل جراحی برای ورزشکاران حدود 90 درصد است که درصد بالایی است و ریسک خطرات بعدی را نیز کاهش میدهد.
بازگشت به ورزش برای ورزشکاران
ورزشکارانی که میخواهند در کمتر از شش ماه به عرصۀ ورزش برگردند، باید برنامۀ ورزشی و توانبخشی خود رابسیار فشرده انجام دهند که در این صورت نیز خطر آسیب بیشتر و دوباره به زانو، ورزشکار را تهدید میکند. اما میتوان با در نظر گرفتن زمان مناسب برای توانبخشی، این میزان را کاهش داد. این کار توسط پزشکان جراح توصیه نمیشود. برای حصول کامل سلامتی زانو باید به آن زمان داد تا خود را ترمیم کند. بافت پیوندی جدید و رشد دوبارۀ رباط نیاز به صبر و زمان دارد.
قبل از بازگشت کامل به زمین ورزش، ورزشکار باید تستهای مختلف ورزشی را انجام دهد تا مشخص شود که آیا وی برای بازگشت دوباره به ورزش آمادگی دارد یا خیر. اما این بهخودی خود کافی نیست. ورزشکار باید از نظر ذهنی نیز آماده برگشت به ورزش باشد و نگرانیای بابت آسیب مجدد زانوی خود نداشته باشد.
انجام ارزیابی کلی
تصمیم برای زمان بازگشت به ورزش باید با مشورت پزشک جراح، فیزیوتراپیست، مربی و تصمیم شخصی ورزشکار گرفته شود. غالبا مربی، ورزشکار را به بهترین شکل میشناسد و نحوۀ رفتار او در محیطهای ورزشی و همچنین میزان پشتکار و استقامت وی را میداند. نظر مربی در مورد این قضیه میتواند بسیار کمککننده باشد. بازگشت به ورزش بهخصوص در ورزشهایی مانند فوتبال و بسکتبال، باید کمکم اتفاق بیافتد. ورزشکار ابتدا در جلسات کوتاه مدت شرکت میکند تا فشار زیادی بر زانو تحمیل نشود و سپس به تدریج این مدت افزایش مییابد.
ورزشکارانی که دچار صدمات رباط صلیبی شدهاند، در معرض خطر بیشتری نسبت به آسیب دوباره قرار دارند. این آسیب ممکن است هم در زانوی مجروح و هم در زانوی غیر مصدوم اتفاق بیافتد.
آموزشهای پیشگیرانه مداوم برای این گروه از ورزشکاران از اهمیت ویژهای برخوردار است.
