پوکی استخوان به معنای کاهش تراکم استخوان است. به دنبال ازبین‌رفتن تراکم، کاهش قدرت و همچنین ضعف استخوان نیز وجود دارد که موجب شکننده شدن آن می‌شود.
پوکی استخوان می‌تواند باعث شکنندگی هر یک از استخوان‌های بدن شود، اما بیشترین استخوان‌های در معرض خطر استخوان لگن، مفصل ران، مچ و ستون مهره‌ها خصوصا مهره‌های کمر است .در این شرایط حتی فشارهای خفیف مانند خم‌شدن، یا سقوط کوتاه نیز موجب شکستگی خواهد شد.
استخوان بافتی زنده بوده و این بافت به‌طور مداوم در حال شکستگی و ترمیم خود است. پوکی استخوان زمانی ایجاد می‌شود که بافت استخوانی جدید ایجاد شده، با بافت قدیمی از نظر تراکم هم‌خوانی نداشته باشد.
این عارضه می‌تواند افراد مختلف از هر نژاد و جنسی را تحت‌تأثیر خود قرار دهد. اما زنان مسن‌تر و بالای 50 سال، به‌ویژه زنانی که یائسه شده‌اند، بیشتر در معرض خطر این بیماری قرار دارند.
علل پوکی استخوان
این بیماری سبب ضعف استخوان‌های سالم می‌شود. استخوان دائما در حال تخریب و بازسازی خود است. در سنین پایین‌تر استخوان‌های شکسته و قدیمی‌تر، زودتر جوش می‌خورند و استخوان جدیدی ایجاد می‌شود و در نهایت تودۀ استخوانی به‌طور مداوم افزایش می‌یابد. بین دهۀ بیستم تا سی‌ام زندگی، رشد و بازسازی استخوان بسیار سریع است. بعد از اتمام دهۀ بیستم زندگی، روند و سرعت ایجاد بافت استخوانی به‌مرور کندتر شده و کاهش می‌یابد.
از جمله علل به‌وجود آمدن این بیماری موارد زیر است:
- افزایش سن به خصوص بالای 50 سال
- یائسگی
- عدم‌تحرک و ورزش
- مصرف کم کلسیم یا کمبود ویتامین D
- مصرف زیاد الکل، سیگار و قهوه
- برخی بیماری‌ها مانند اختلالات تیروئید، دیابت و رماتیسم
- سابقۀ خانوادگی
- مشکلات تیروئیدی
- محدود کردن شدید مواد غذایی و گرفتن رژیم‌های سخت
- مشکلات گوارشی و جراحی معده
همچنین میزان سطح هورمون نیز بسیار در نحوۀ ابتلا به این بیماری تأثیرگذار است. پوکی استخوان در افرادی که سطح هورمون‌های آنان از مقدار مشخصی کمتر یا بیشتر است، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. با افزایش سن و کاهش هورمون‌های جنسی، استخوان‌ها شروع به ضعیف‌‌تر شدن می‌کنند. به‌همین دلیل یائسگی زنان یکی از مهم‌ترین فاکتورهای عوامل خطر در بروز پوکی استخوان است.
مردان نیز با افزایش سن، به‌علت کاهش سطح میزان هورمون تستوسترون، موجبات از بین رفتن تدریجی تودۀ استخوانی را فراهم می‌کنند.
مصرف کم کلسیم نیز از جمله مواردی‌ست که ممکن است در نهایت منجر به پوکی استخوان شود. کمبود کلسیم باعث کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی می‌شود.
رژیم‌های سنگین و محدود کردن کالری و عدم مصرف مواد غذایی مفید برای بدن، باعث بروز ضعف استخوان در مردان و زنان می‌شود.
مشکلات تیروئیدی به‌خصوص اگر تیروئید پرکار باشد، موجب استفاده بیش از اندازه از هورمون‌های بدن شده و در نهایت باعث پوکی استخوان خواهد شد.
علائم پوکی استخوان
پوکی استخوان به‌طور معمول علائمی ندارد و در حقیقت تا زمانی که شکستگی ایجاد نشود بیمار متوجه علائم خاصی نخواهد شد. بیماران معمولا با کمر درد به پزشک مراجعه می‌کنند که به‌علت شکستگی خود به خودی مهره‌های کمری ایجاد شده است. علائم دیگر آن عبارتند از:
- کمر درد
- کوتاهی قد به‌مرور زمان
- خمیدگی استخوان‌ها و پشت رو به جلو
- شکنندگی استخوان‌ها
اگر دچار یائسگی زودرس شده‌اید، حتما با پزشک معالج خود در مورد پوکی استخوان مشورت کنید. همچنین این بیماری می‌تواند ریشه‌های ارثی نیز داشته باشد. لذا اگر یکی از والدین شما دچار پوکی استخوان است، ریسک ابتلا به این بیماری در شما و خانواده بیشتر خواهد بود.
برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد. از جملۀ این عوامل می‌توان به سن، نژاد، نوع سبک زندگی و نحوۀ رسیدگی به بیماری اشاره کرد. هرچه سن بالاتر برود، احتمال مبتلا شدن به پوکی استخوان بیشتر می‌شود. همچنین زنان نسبت به مردان، بیشتر به این بیماری دچار می‌شوند.
تشخیص بیماری
اگرچه تصویربرداری با اشعه x به تشخیص این بیماری کمک می‌کند، ولی بهترین روش برای تشخیص پوکی در استخوان‌ها انجام سنجش تراکم استخوان است که خوشبختانه می‌توان با تشخیص بالایی این ارزیابی را انجام داد.
روش‌های درمان پوکی استخوان
شیوه‌های مختلفی برای درمان این بیماری وجود دارد که با توجه به دستور پزشک متخصص و شرایط بیمار تعیین می‌شود. از جمله این درمان‌ها می‌توان به تجویز ترکیبات داروهای حاوی کلسیم و ویتامین D و همچنین داروهای حاوی فلوراید یا برای مثال alondrate اشاره کرد. بهترین راه پیشگیری، تغذیه مناسب و سرشار از پروتئین و کلسیم و همچنین ورزش و تحرک در دوران نوجوانی و جوانی است.
از دیگر روش‌های جلوگیری از پوکی استخوان برای زنان به‌خصوص پس از سنین یائسگی، استفاده از استروژن است. این دارو می‌تواند تا حد زیادی به حفظ تراکم استخوان کمک کند. البته استروژن دارای عوارض جانبی خاصی است که حتما باید تحت‌نظر پزشک متخصص مصرف شود.
جلوگیری از پوکی استخوان
استفاده از داروهای مکمل با تجویز پزشک، به همراه رعایت رژیم سالم و ورزش می‌تواند تا حد زیادی به جلوگیری از این بیماری کمک کند. موارد زیر تا حد بسیاری خطر ابتلا به پوکی استخوان را کاهش می‌دهند:
- نکشیدن سیگار
- عدم مصرف الکل
- استفاده از مکمل‌های خاص و ویتامین‌ها
- تغذیه مناسب
- ورزش مرتب
- استفاده از مواد پروتئینی
- وزن مناسب
- استفاده از کلسیم
- ویتامین دی (vitamin D)
دادن آزمایش تراکم استخوان، برای تمامی زنان تا سن 65 و مردان تا 70 سالگی توصیه می‌شود. به‌خصوص اگر دارای مشکلات دیگر سلامتی اعم از ناراحتی قلبی، گوارشی و… باشند، احتمالا در معرض ابتلا به این بیماری نیز قرار دارند.
بعد از آسیب‌دیدگی‌های جزئی نیز حتما تست و آزمایش تراکم استخوان را بدهید، چراکه ارزیابی خطر بزرگتر از اهمیت بیشتری برخوردار است.
ویتامین دی در بدن، توانایی جذب کلسیم در بدن را بالا برده و سلامت استخوان‌ها را به‌همراه دارد. افراد تا حد نرمالی، می‌توانند این ویتامین را از نور آفتاب جذب کنند، اما برای کسب مقدار کافی از این ویتامین، توصیه می‌شود که در سنین 51 تا 70 سالگی، روزانه از مکمل‌های این ویتامین استفاده شود.
ورزش در سنین جوانی، بسیار می‌تواند در قوی‌تر شدن استخوان‌ها و کُند شدن میزان تراکم آن کمک کننده باشد. تمرینات قدرتی و تمریناتی که شامل وزنه‌برداری و تعادل است در تقویت عضلات و استخوان بازوها و ستون فقرات مؤثر است. تمرینات و ورزش مستمر تا حد زیادی به جلوگیری و عقب انداختن مشکلات استخوانی تاثیر می‌گذارد. به یاد داشته باشد که ورزش‌هایی مانند شنا، دوچرخه سواری و هوازی بیشتر بر قلب و عروق تأثیر مثبت خواهد داشت و سلامت استخوان‌ها را بهبود نخواهد بخشید.